ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی راهکارها و روش ها

به گفته اکثر جامعه شناسان، اقوام و مللی که با مطالعه مانوس بوده و کتاب و کتابخوانی در میانشان رواج بیشتری داشته است، توانسته اند فرهنگی ماندگارتر و پویاتر از خود به جای بگذارند و میراث فرهنگی و گنجینه های معارف و دستاوردهای عالمان و فرهیختگان خود را به نسل های دیگر منتقل کنند. 
در قرآن کریم ۳۲۲ بار ماده کتابت در ۳۷ صیغه مختلف به کار رفته است. برای مثال ۲۶۳ بار لفظ کتاب، کتب و مکتوبات در قرآن آمده است. سوره حمد را فاتحه الکتاب می خوانند و در ابتدای دومین سوره قرآن نیز لفظ کتاب به کار رفته و باز در جایی از این کتاب عظیم، خداوند متعال وصف کتابت را به خود منصوب کرده است (و کتبنا فی الارواح). علاوه بر این احادیث متعددی وجود دارد که مبین اهمیت کتاب و کتابخوانی در سیره معصومین است، تا آن جا که معصومین کتابخوانی و مطالعه و تفکر را در حد فریضه برای امت می دانند. 
در این راستا برنامه ریزی صحیح فرهنگی علاوه بر حفظ هویت عقیدتی و قومی عاملی است که منجر به ایستادگی در مقابل هجوم فرهنگ بی فرهنگی بیگانه شد، و به حفظ فرهنگ خودی می انجامد. یکی از مهمترین راهبردها در یک برنامه ریزی صحیح فرهنگی، رواج فرهنگ کتابخوانی و مطالعه است. رهبر انقلاب در این باره می فرماید: «این باید یک سیره و سنت در بین مردم ما بشود که کتاب بخوانند و به بچه هایشان یاد بدهند.»
یا در جای دیگری می فرمایند: «کتابخوانی باید مثل خوردن و خوابیدن و سایر کارهای روزانه در زندگی مردم وارد شود.»
برای رسیدن به این هدف یعنی عادت به کتابخوانی و بسترسازی فرهنگی برای آن، یک برنامه ریزی صحیح و منطقی لازم است که با ارایه راهکارها، فرهنگ کتابخوانی را در جامعه ایرانی عملی ساخته و به تداوم این فرهنگ در جامعه بینجامد. 
بالطبع یکی از راه های ترویج فرهنگ کتابخوانی، مردمی کردن و تامین منابع و ایجاد انگیزه در یکایک افراد جامعه است. مهم ترین محورهایی که در راستای تحقق این سیاست فرهنگی و نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی بایستی مدنظر قرار گیرد، عبارتند از: حاکمیت ارزش ها و مبانی اصیل اسلامی بر تمام فعالیت ها و برنامه ها، حمایت از نویسندگان و اهل قلم متعهد، تقویت و تعالی مبانی فکری و اعتقادی و ولایت پذیری، استفاده از توان فکری و اجرایی عموم جامعه خصوصاً شیعیان فرهیخته متعهد، مشارکت و استفاده از امکانات و مقدورات همه سازمان ها به ویژه بسیج، جمع کردن فعالیت های کتاب و کتابخوانی در یک سازمان و اجرای یک رویه واحد و جلوگیری از اقدامات ناهماهنگ و پراکنده به منظور اعمال سیاست های واحد و منسجم، تنوع و نوع آوری و جذابیت در فعالیت های کتابخوانی با رویکرد به نیازهای جوانان و نوجوانان، حمایت از ناشران و مولفان برای حمایت از تولید کتاب های مفید، ارزان قیمت و موثر، نظارت مداوم بر جریانات کتاب و کتابخوانی، استفاده از روش برنامه های تبلیغی، تشویقی، استفاده از ظرفیت های موجود در سازمان های مردمی نظیر سپاه و بسیج برای ترویج فرهنگ کتابخوانی، ایجاد، توسعه، تجهیز و اداره کتابخانه ها با استفاده از امکانات و روش های عملی برای ارتقای توانمندی فکری افراد جامعه.
● راه های تبلیغ و ترویج فرهنگ کتابخوانی در جامعه
از مهم ترین عوامل برای انجام این امر، ایجاد انگیزه و احساس نیاز به کتاب و کتابخوانی و ایجاد رفتاری به نام مطالعه میان مخاطبان در جامعه است. برای ایجاد احساس نیاز و انگیزه باید از مرحله آگاهی گذر کرد. مرحله آگاهی می تواند به کمک وسایل ارتباط جمعی، بروشورها و تابلوی اعلانات و جلسات معرفی و نقد و... برای مخاطبان ایجاد شود. به طور خلاصه می توان راه های تبلیغ و گسترش فرهنگ کتابخوانی را در جامعه به صورت زیر خلاصه کرد:
۱) ایجاد مرحله آگاهی
۲) ایجاد مرحله انگیزه و علاقه به مطالعه
۳) ارایه آموزش های لازم برای مطالعه انفرادی و گروهی
۴) نگرش سنجی از وضعیت کتابخوانی در بین اقشار مختلف جامعه در گروه های مختلف سنی، جنسی، تحصیلاتی و...
۵) تشکیل کمیته های کارشناسی انتخاب کتاب به منظور سطح بندی کتب موجود و ارایه سیر مطالعاتی (معرفی منابع) در تمام سازمان های درگیر
۶) تشکیل گروه های مطالعاتی همسال در جامعه و در سازمان های مختلف
۷) تشکیل گروه های مشاوره به منظور هدایت و راهنمایی مخاطبان به صورت انفرادی یا گروهی
۸) اعمال سیاست های تشویقی (مسابقات، جوایز، هدایا، یارانه، اردو) کلاس های آموزشی و...
۹) حمایت از ناشران، مولفان و نویسندگان با ارایه تسهیلات چاپ، خرید و معرفی آثار و..
۱۰) انجام تبلیغات به منظور معرفی و شناسایی کتابخانه ها، خدمات کتابخانه ای و...
۱۱) برگزاری هفته های کتاب و معرفی بهترین های کتاب در عرصه های مختلف.
● مرحله آگاهی
▪ استفاده از رسانه های جمعی
▪ استفاده از امکانات تبلیغی در داخل سازمان ها مثل تابلو اعلانات داخلی، مجلات و نشریات، کتب منتشره تابلوهای بزرگ داخل سازمان ها، فضاهای تبلیغی مثل دیوارها و... برای تشویق افراد به مطالعه و آشنایی با فواید آن. 
▪ تهیه و تولید بروشورهای تبلیغاتی و توزیع آن در طول سال و در ایام مختلف در تمام سازمان ها.
چگونگی ایجاد انگیزه و علاقه به مطالعه
ارایه آموزش های لازم برای مطالعه می تواند از راه های زیر صورت گیرد:
تهیه جزوات آموزشی، برگزاری کارگاه های آموزشی، گروه های مشاوره، تشکیل گروه های مطالعه، تدوین سیاست های تشویقی و اعمال سیاست های خاص در اجرای برنامه های سازمان ها به منظور تشویق در امر مطالعه، هدایت و راهنمایی با ارایه سیر مطالعاتی و معرفی منابع، طراحی و برگزاری مسابقات مختلف متناسب با علاقه مخاطبان نظیر خلاصه نویسی، نقد و بررسی، شعر خوانی و نمایشنامه نویسی.
● راه های عملی گسترش فرهنگ کتابخوانی
این راه ها را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد: 
▪ انجام یک کار تحقیقی برای مشخص کردن جایگاه این فرهنگ در سازمان (مدیران و کارکنان) و مشخص کردن نیاز افراد در گروه های مختلف.
▪ تشکیل کمیته کارشناسی انتخاب کتاب سال در اقشار و سازمان های مختلف.
▪ تهیه و توزیع کتاب مورد نیاز کتابخانه ها.
▪ ایجاد تقویت و گسترش کتابخانه ها و تامین نیازمندی های کتابخانه ها.
▪ آموزش افراد مرتبط با کتاب، کتابخانه ها و کتابداران از طریق تهیه جزوات آموزشی و برگزاری کارگاه های آموزشی متمرکز کشوری و استانی.
▪ تعیین حداقل استاندارد (ابزار، امکانات، نیروی انسانی، فضا و...) برای ایجاد جذابیت وارد شدن و مطالعه در کتابخانه ها.
▪ برگزاری نمایشگاه های کتاب در ایام مختلف سال و فروش کتاب و... با قیمت مناسب.
▪ ایجاد فروشگاه های دایمی کتاب و دیگر محصولات فرهنگی.
▪ ایجاد زمینه لازم برای تشکیل انجمن کتاب و کتابخوان در اقشار و سازمان های مختلف.
▪ تعیین ساختار مناسب برای انجمن های کتاب و کتابخوانی.
▪ ارایه سیر مطالعاتی موجود در موضوعات مختلف و تامین کتب مورد نیاز در کتابخانه ها برای گروه های مختلف.
▪ معرفی نویسندگان به وسیله بروشور و...
▪ ارایه یک سیستم نظام مند برای ارایه اطلاعات کتابخانه ای به مراجعان، با استفاده از رایانه.
▪ استفاده از دیگر محصولات فرهنگی نظیر فیلم، نوار، CD و نشریات.
▪ ارسال حداقل یک نسخه از تمام کتاب های منتشر شده و همچنین دیگر محصولات فرهنگی برای هر یک از کتابخانه ها.
▪ تعامل مثبت با همه سازمان ها و استفاده از فرصت های قانونی برای تجهیز کتابخانه ها.
▪ احیای سنت وقف کتاب و امکانات مورد نیاز پژوهش و مطالعه در جامعه.
▪ مشخص کردن جایگاه والای کتابخوانی در جامعه.
▪ انتخاب کتابخانه، کتابداران و کتابخوانان برتر و اعمال سیاست های تشویقی برای آنان.
▪ اعمال سیاست های حمایتی از ناشران و مولفان برای تهیه و تولید کتاب های ارزان با کیفیت مناسب برای کتابخانه ها.
▪ ایجاد گروه های مختلف هنری، ادبی در کتابخانه ها و فراهم کردن زمینه فعالیت آن ها.
▪ اختصاص یارانه برای تامین بخشی از اقلام فرهنگی مورد نیاز جامعه.
▪ تبیین فرهنگ کتابخوانی برای مدیران و کارشناسان در تمامی ارگان ها و سازمان ها.
▪ تبیین نقش کتاب و کتابخوانی در دیگر فعالیت های سالیانه هر یک از سازمان ها.
▪ نصب تابلو اعلانات برای کتابخانه ها و اعلام تازه های نشر و معرفی بهترین مقاله، خلاصه نویسی، شعر، طرح و...
▪ تشکیل گروه های متنوع موضوعی و استفاده از امکانات اعضا برای تولیدات گروه نظیر بریده جراید و...
▪ فراهم آوردن امکانات برای حضور کتابداران کتابخانه های فعال در نمایشگاه های کتاب و ارایه تسهیلات ویژه آنان.
راه های تداوم فرهنگ کتابخوانی در جامعه
▪ نظارت مستمر بر عملکرد کتابخانه ها از طریق مراجعه مستقیم و دریافت نظریات مراجعین از طریق پرسشنامه و....
▪ انجام مطالعات میدانی در خصوص اثربخشی برنامه ها و فعالیت های اجرا شده و شناسایی موانع و مشکلات.
▪ ارزشیابی فعالیت های اجرا شده.
▪ ایجاد و تقویت فعالیت های انجمن های کتاب و کتابخوانی در میان اقشار مختلف مردم.
▪ شناسایی نقاط ضعف در سیاست ها و فعالیت های انجام شده.
▪ تعیین شاخص ها و معیارها برای عضویت افراد در انجمن های کتاب و کتابخوانی و تدوین سیاست های کلی و نظارت بر فعالیت انجمن ها در طول سال.
▪ به روز کردن منابع کتابخانه ها. 
گرچه کارشناسان و خبرگان این عرصه می توانند موارد دیگری را بر این نوشته اضافه کنند ولی آنچه این دغدغه ها را پاسخ گفته و راه های پیشنهادی را عملی خواهد کرد عزم و همت مسوولان فرهنگی جامعه برای حل این معضل است.